جایگاه خانواده در جامعه ی اسلامی

واحد بنیادین جامعه ی اسلامی خانواده است که به موجب وحی قرآنی جانشین قبیله شده و موجودیت اجتماعی بلافصل هر شخص است. یکی از مهم ترین اصلاحات اجتماعی اسلام، محکم کردن بنای خانواده و پیوند ازدواج بود. در جامعه ی اسلامی نیز همانند بسیاری از دیگر جوامع سنتی، خانواده تنها به خانواده ی هسته ای، یعنی پدر و مادر و فرزندان محدود نمی شود، بلکه خانواده ی گسترده ای شامل پدربزرگ، مادربزرگ، عموها، دایی ها، خاله ها و عمه ها، فرزندان آن ها و اقوام همسر می شود. خانواده ی گسترده نقش عمده ای در تربیت فرزندان و حمایت از نسل جوان تر در برابر فشار های اجتماعی و اقتصادی و انتقال مذهب، آداب و رسوم، سنت ها و رموز حرفه ی خانوادگی دارد. بیش از این نمی توان بر نقش خانواده ی گسترده در جامعه ی اسلامی امروز تأکید کرد.

تعریف خانواده

خداوند متعال جهان هستی را پدید آورد؛ از آسمان و زمین ، پرندگان و خزندگان... و انسان را در راس این مخلوقات جای داد تا با به کارگیری نعمتها و امکانات جهان به سمت مقام ربوبی، طی طریق کند. اما این انسان، از دو جنس متفاوت زن و مرد است و هرکدام نقشها و وظایف جداگانه ای دارند -که آگاهی به این وظایف و در نهایت عملکرد صحیح- موجب پیشرفت جامعه بشری و همچنین نیل به سمت هدف غایی و متعالی می گردد.
زن و مرد، دربرنامه خالق هستی، حکیمانه با هم و به هم پیوند خوردند.

احسان در خانواده از دیدگاه قرآن

یکی از مفاهیم عام اخلاقی، مفهوم احسان است که به عنوان یکی از مفردات حوزه خانواده در قرآن قابل بررسی و تبیین می باشد. این واژه با توجه به آیات ذیل مورد تحقیق قرار می گیرد.
« و وصینا الانسانَ بوالدیه حُسنا»(العنکبوت/8)(1).
« و بالوالدینِ احسانا»(البقره/83).
احسان از ریشه حسن می باشد و عبارت است از هر چیزی که موجب نشاط و سرور برای انسان شود(الراغب الاصفهانی، 1412: 117)، احساس خوشی، رضایت و تحسین را در ما برانگیزد و با غرض و هدف موردنظر موافقت و سازگاری داشته باشد. بعضی از اهل لغت ضد( ابن منظور، 1405، ج13: 114) یا نقیض( طریحی، 1375، ج6: 235)آن را قبح و بعضی سوء(الراغب الاصفهانی، 117: 1412) دانسته اند. در کاربرد قرآنی، این واژه دارای دو مفهوم دانسته شده است؛ گاه در معنای احسان و بخشش به دیگران« احسِنْ کما احسَنَ اللهُ إلیک»(القصص/77)(2) و گاه در معنای انجام هر کار نیک و آنچه که بر امت اسلامی به صورت معروف واجب شده(طبرسی، 1406، ج1: 298) به کار رفته است.
«إن الذین آمنوا و عملوا الصالحاتِ إنا لا نُضیعُ اجرَ من احسنَ عملا»(الکهف/30)(3)
در این صورت، تمام نکات اخلاقی و مثبت را شامل می شود و دامنه کاربرد آن، هم امور دنیوی( اعم از خانواده و اجتماع) و هم امور دینی را در برمی گیرد، البته اثر و نتیجه عمل هر کسی، چه خوب و چه بد، علاوه بر اینکه بر غیر اثر می گذارد به خود او نیز برمی گردد.
« إنْ احسنتمْ احسنتم لانفسکم و إنْ اساتُم فَلها»(الاسراء/7)(4)
مقصود از این آیه، همانند آیه « من عملَ صالحا فلنفسه و من أساء فعلیها...» فصلت/46)(5) این نیست که کار نیک به نفع صاحبش و کار زشت به ضرر او تمام می شود؛ بلکه این است که اثر احسان به خود احسان کننده و اثر کار سوء نیز به خود او برمی گردد.

1. رابطه های معنایی احسان

خانواده و حسن خلق

1. ابراز محبت

انسان تشنه ی دوستی و محبت است و محبت، انگیزه بسیاری از تلاش ها و زحمت های طاقت فرسای زندگی است. محبت زن و فرزند، پدر و مادر و دوست و آشنا است که انسان را به فعالیت و کسب معاش وا می دارد.
همچنان که آدمی از محبت خویش نسبت به دیگران لذت می برد، پیوسته در تلاش است که محبت دیگران را نسبت به خود جلب کند.
انسان می خواهد او را دوست داشته باشند و اگر احساس کند که هیچ کس به او علاقه ندارد، جهان با همه ی وسعتش برای او تنگ و تاریک خواهد شد؛ خود را غریب و تنها می بیند و چه بسا همین احساس تنهایی او را به اذیت و آزار دیگران و یا حتی خودکشی وا دارد.
از دید اسلام، اساس زندگی خانوادگی بر محبت است. خداوند در قرآن می فرماید:

تعاریف جامعه شناختی از مفاهیم خانواده

1.خانواده، نخستین‌ سنگ‌ بنای‌ اجتماع، طبیعی‌ترین‌ نهاد اجتماعی‌ و همزاد انسان‌ شمرده‌ می‌شود. در متون‌ دینی‌ آمده‌ که‌ آفرینش‌ انسان‌ به‌ صورت‌ زوجی‌ از مرد و زن‌ به‌ شکل‌ خانواده‌ بوده‌ است. جامعه‌ بشری‌ بدون‌ خانواده‌ برپا نمانده‌ و تشکیل‌ خانواده‌ با وجود تنوع‌ مذهب‌ها و فرهنگها و عرفها و آداب‌ اجتماعی، یک‌ پدیده‌ طبیعی‌ و فطری‌ است. در تعریف‌ خانواده، رابطه‌ زوجیت‌ (مذهبی، قانونی، عرفی) شرط‌ است‌ و این‌ را نه‌ تنها اسلام‌ و ادیان‌ الهی‌ بلکه‌ جامعه‌ شناسان‌ امروز قبول‌ دارند از اینرو است‌ که‌ در جامعه‌شناسی، هر گروه‌ همزیست‌ در زیر یک‌ سقف‌ و در یک‌ خانه‌ را نمی‌توان‌ خانواده‌ دانست. فرق‌ روشنی‌ میان‌ خانوار و خانواده‌ وجود دارد و کوشش‌ برخی‌ مؤ‌لفان‌ آمریکایی‌ برای‌ یکی‌ دانستن‌ ایندو و برداشتن‌ شرط‌ زوجیت‌ شرعی‌ (یا قانونی)، بی‌نتیجه‌ است.

خانواده موفق

بسم الله الرحمن الرحیم

جلسه چهارم، مورخ یکشنبه شانزدهم آذر ماه

موضوع :تعهدخانوادگی(خانواده موفق)

مراحل انتقادکردن:

*ایجادفضای مناسب وزمان مناسب (آرامش مکانی وزمانی)

*بیان حسن ها قبل از ایرادات و انتقادات

*بیان انتقاد با روش مودبانه و مهربانانه

*بعداز بیان انتقاد سریع ازآن گذشته و حرف را عوض کنید

امنیت در خانواده:

*ایجادفضای بیان ،امنیت خانوادگی را منجر میشود

*رفیق شدن با خانواده خود وایجاد امنیت درخانواده

*بادرکنار هم بودن و درک کردن یکدیگر امنیت حاصل میشود

*زبان محبت هرفرد متفاوت است، آن را بشناسیم

خانواده متعادل:

*خیلی اعضا به همدیگر احترام میگذارند

*تفاهم و محبت بسیار زیاد است

*حسن اعتماد بین اعضا برقرار است

*اما یک اصل ندارد که درخانواده بعد وجود دارد

معرفی کتاب: کتاب آیین مهرورزی ،از آقای کاشفی انتشارات بوستان کتاب

خانواده متعالی:

*همیشه اعضا ازیکدیگر لذت میبند و تحمل همدیگر

*اعضای خانواده دراوج احترام و اوج امنیت هستند

*به همدیگر شدیدا عشق ورزی و حبت دارند

*اعتماد بین اعضا بسیار زیاد است

***اصل مهم که دراین خانواده وجود دارد و موجب تمایز آن با خانواده متعادل میشود،هدف است.

باداشتن هدف زندگی ساخته میشود و خانواده از آن لذت بالایی میبرند.

عشق مقوله ایست که زاییده معرفت است.باشناخت بیشتر ،عشق بالاتر می رود.

آنچه انسان را متمایز از سایر موجودات کرده است؛اختیار است نه عقل.

خداوند ملک را عقل مطلق،حیوان را غریزه مطلق و انسان را عقل+غریزه+اختیار آفرید که موجب تبریک گفتن به خود هنگام خلقت شد: فتبارک الله احسن الخالقین